Typografie omvat alle aspecten die bij het opmaken van teksten horen. De regellengte, de verhoudingen tussen de marges rond de tekstblokken, de witruimte, de regelafstand, de interlinie, de leestekens … hebben een invloed op hoe de pagina er zal uitzien. Wanneer je zelf uitgeeft, bepaal je dit alles zelf, al dan niet in samenwerking met een vormgever.
Bij het begin van een opmaak dient een letter gekozen. Bij een wetenschappelijk werk wordt vaak een zakelijker lettertype gekozen dan bij een commerciële tekst. Het medium waarvoor het gebruikt wordt is eveneens belangrijk voor de letterkeuze. Een schreefletter zal gebruikt worden bij een boek terwijl op een computerscherm een schreefloze letter vaak beter leesbaar is. In dit artikel behandelen wij alles wat te maken heeft met letters.
Lettertypes (fonts in het Engels)
De vele duizenden lettertypes die sinds het begin van de boekdrukkunst zijn ontwikkeld, kunnen volgens verschillende criteria ingedeeld worden. Een belangrijk onderscheid bij de (veelgebruikte) lettertypes is dat tussen
schreefletters (serif) en
schreefloze letters (sans serif).
Schreefletters (serif)
Een schreefletter heeft dunne dwarsstreepjes aan de uiteinden van de letters (de schreven of serifs in andere talen). Deze benadrukken de lijn van de regel. Dat leest een stuk rustiger op papier en zorgt voor een groter leescomfort omdat de schreven de ogen van de lezer doorheen de regel/tekst geleiden. Dit lettertype wordt veel gebruikt bij drukwerk dat bedoeld is om intensief gelezen te worden (romans, kranten, …).
Schreefloze letters (sans serif)
Zijn eenvoudiger van vorm, ogen moderner en hebben geen schreven. Dit lettertype wordt veel gebruikt voor beeldschermen (websites, ondertitels, …) omdat de schreven door de pixels van het scherm soms wat onduidelijk worden. Schreefloze letters lezen daar dan ook prettiger. Voor korte teksten van groter formaat dan de gewone leestekst is de oogbegeleiding naar de lijn niet nodig. Ook voor titels in drukwerk, namen op verkeersborden en zo meer is een schreef niet nodig.
Andere categorieën : Fantasie (display) - Script (handwriting) - Monospaced
Soms zijn lettertypes niet eenvoudigweg als schreefletters of schreefloze letters te bestempelen. Er bestaan heel veel mengvormen. Een aantal lettertypes waarbij een bepaald handschrift wordt nagebootst, worden als Scriptlettertypes aangeduid. Sommige lettertypes hebben een zodanig eigen karakter dat ze in geen enkele categorie passen. Die worden dan vaak als Fantasieletters aangeduid. Bij fantasieletters is vooral het bijzondere karakter van de letter van belang, en minder de leesbaarheid.
Monospaced lettertypes zijn lettertypes waarbij elke letter dezelfde breedte heeft. Ze worden vaak gebruikt in technische omgevingen (bijv. het invullen van lijnen met vaste vakjes per letter.)
In tegenstelling tot de (niet zoveel voorkomende) monospaced lettertypes, zijn de meeste lettertypes die we vaak gebruiken proportionele lettertypes. In de beschrijving van het lettertype zit ook de breedte van elke letter in combinatie met andere letters beschreven. De letter "i" zal daarbij merkelijk minder ruimte innemen dan de letter "m".
Kenmerken van lettertypes
Bij de keuze van een lettertype zijn een aantal elementen belangrijk:
Hoe leesbaar is de letter? De keuze van het lettertype heeft een effect op het lezen van de inhoud. Een lettertype dat gemakkelijk leesbaar is, wordt gemakkelijker opgenomen door de hersenen. Je zal die lettertypes dus vaak tegenkomen in kranten of schoolboeken.
Hoeveel ruimte neemt de letter in (economisch aspect)? In bovenstaande voorbeelden kan je zien dat sommige lettertypes veel breder zijn dan andere. Bij heel wat "fontfamilies" wordt er een 'condensed' variant voorzien. In tabellen moet vaak veel tekst in kleine vakjes ondergebracht worden, dan is het handig als je niet een volledig ander lettertype moet kiezen.
Erg belangrijk is ook de uitstraling van het lettertype. Goed leesbare lettertypes worden erg vaak gebruikt en kunnen daarom wat saai overkomen. Maar er zijn lettertypes die even goed leesbaar zijn, maar wat in onbruik geraakt, of juist heel nieuw, waardoor nog niet veel mensen erop uitgekeken zijn. Een lettertype kan (samen met andere grafische componenten) flink bijdragen aan een sfeer die men wil oproepen: het kan (oer)klassieke degelijkheid uitstralen of net frivoliteit, soberheid of overvloed, ambachtelijkheid of high-tech, enz ... Grote bedrijven besteden heel wat aandacht aan de keuze van (o.a.) lettertypes in hun communicatie.
Helvetica
Deze schreefloze letter werd in 1957 ontworpen maar is nog steeds erg populair. Het heeft een minimalistisch en neutraal karakter, een strakke look en is goed leesbaar. Bij de opkomst van de PC werden er heel wat afleidingen van gemaakt voor gebruik op beeldschermen.
Times New Roman
Is een schreefletter die in veel software een standaard font is. Omwille van de schreef leest deze letter gemakkelijk. De letter werd in 1931 ontworpen voor de krant ‘Times’. Door onze vertrouwdheid met dit lettertype en de contexten waarin het veel gebruikt wordt, straalt het ernst en betrouwbaarheid uit.
Garamond
Is geschikt voor langere teksten (boeken, magazines). Ze is wat sierlijker dan de Times New Roman letter.
Futura
Is een geometrisch schreefloze zakelijke letter die de moderne tijd wil uitstralen. Ze wordt gebruikt in huisstijlen en logo’s. Soms is ze niet zo gemakkelijk als dusdanig te identificeren omdat er een eindeloze reeks varianten van Futura bestaat.
Bodoni
De letter heeft een groot contrast tussen dikke stokken en dunne schreefjes en bogen. Deze letter is geschikt voor zowel platte teksten als decoratieve koppen.
Frutiger
De letters zijn gemakkelijk van elkaar te onderscheiden. Het lettertype wordt vaak gebruikt in het verkeer omdat ze van op grote afstand en vanuit verschillende hoeken goed leesbaar zijn.
Welk lettertype kies je voor je publicatie?
De typografie is zoals de mode trendgevoelig. Je kan voor je ontwerp kiezen uit duizenden lettertypen. De keuze hangt af van je doel, moet aansluiten bij je doelgroep en in de lijn liggen van je huisstijl. Enkele richtlijnen waar je rekening mee kan houden.
Algemeen
Schreefletters zijn beter leesbaar dan schreefloze letters.
Schreefloze letters ogen moderner.
Letters met veel ruimte tussen de letters of ronde letters ogen sympathieker dan hoekige letters.
Voor het bepalen van de hiërarchie in je ontwerp (titel, ondertitel, alinea) kan je ofwel een lettertype gebruiken dat varianten heeft voor vele situaties ofwel gebruik je verschillende lettertypen.
Gebruik niet meer dan drie verschillende lettertypes in een ontwerp.
Stel bij de keuze van het lettertype de volgende vragen: - Is het lettertype beschikbaar in voldoende diktes? - Is de tekst leesbaar in zowel een groot als een klein formaat? - Past het geheel in de lay-out?
Leestekst of titels (kopjes)
Je kiest een lettertype naargelang het gaat om een koptekst of een leestekst.
Bij een leestekst staan de letters ten dienste van de inhoud van de tekst. Ze dienen neutraal te zijn en zijn een onderdeel van een langere tekst.
Titels en tussentitels staan meer op zichzelf, ze moeten aandacht trekken en prikkelen om verder te lezen. Binnen de bladzijde geven ze ook de structuur van de tekst weer.
Lettergrootte (corps)
Naast de keuze van een of meer lettertypes moet je ook de lettergrootte kiezen. De lettergrootte wordt ook 'corps' genoemd en wordt uitgedrukt in ‘punten'. Een corps tussen 9 en 12 punt wordt vaak voor leestekst in boeken, tijdschriften of kranten gebruikt. In de voetnoten zal dan vaak hetzelfde lettertype gebruikt worden, maar in een korps een of enkele punten kleiner (bijv. 7 of 9 punt). Titels en tussentitels hebben vaak corpsen van 13 tot 36 of meer punten. Op affiches worden corpsen van 48 en meer punten gebruikt.
Lettertypes downloaden
Op het internet vind je vele ‘fontshop’-sites. Let op met het downloaden van lettertypes van het internet. De meeste lettertypes zijn commerciële producten en dus te betalen. Wanneer je een lettertype koopt ga dan na of je drukker ook over datzelfde lettertype beschikt. Indien niet dan zal je het met je ontwerp moeten meesturen.
Je kan ook gebruik maken van lettertypes die gratis aangeboden worden voor persoonlijk gebruik. Die zijn dikwijls van minderwaardige kwaliteit. Vaak vind je ook collecties van honderden of duizenden lettertypes. Behalve het feit dat je er nooit zoveel nodig hebt, dat het erg moeilijk is je weg te vinden in dergelijke hoeveelheden, zijn ook deze lettertypes vaak van slechte kwaliteit.
Een erg goed bron is echter Google fonts. Je kan er zoeken op letterstijl (schreef - schreefloos - fantasie - script ... ) maar erg handig is ook dat je kan zoeken op breedte, helling (slant), dikte of het aantal varianten (styles).
Lettertypes kan je eenvoudig installeren:
Download het lettertype.
Wanneer dit een zip-bestand is pak je het uit en ga je naar het betreffende lettertype.
Selecteer het met een klik van je rechtermuis.
Kies ‘installeren’ in het snelmenu dat verschijnt.
Het lettertype is nu geïnstalleerd.
Overdrijf niet met het installeren van lettertypes. Zij nemen ruimte in en kunnen zo je computer vertragen.
Werken met fonts
Een letterfont insluiten
Een opmaakprogramma kan een pagina weergeven als het enerzijds over de tekst beschikt die op de pagina moet komen en anderzijds de gebruikte font. Dat laatste is een kleine bestandje, opgeslagen in je computer, met informatie hoe de letters er uitzien en hoe ze zich ten opzichte van elkaar verhouden. Elk lettertype heeft een eigen bestand. Dit maakt het mogelijk dat je met een computer een tekst van lettertype kan veranderen. Elke letter wordt in de font 1 keer gedefinieerd en is dan de hele tekst lang beschikbaar voor het opmaakprogramma.
Wanneer je dus een lettertype gebruikt hebt, stuur je dit best met je bestand door naar je drukker of vormgever. Zo kan het opmaakprogramma van je drukker met dit lettertype werken en kan hij eventuele aanpassingen doen. Je kunt fonts insluiten bij het exporteren naar PDF. Het hangt uiteraard af van de software die je gebruikt om de PDF te maken, maar meestal gaat dit vrij probleemloos als je je beperkt tot lettertypes die bij de legitieme aanschaf van software op je toestel geïnstalleerd werden. Ook lettertypes die je download van betrouwbare bronnen (bijv. google-fonts) geven geen problemen. Als je echter specifieke lettertypes aankoopt, hangt het nogal eens van je licentie af of je de font kan insluiten in je PDF.
Dan is het nodig gebruik te maken van lettercontouren.
Lettercontouren (outlines)
Wanneer je een tekst omzet naar lettercontouren ziet het opmaakprogramma de tekst als een vector (tekening). Elke letter wordt ter plaatse gedefinieerd en dit telkens opnieuw wanneer de letter voorkomt. Dit heeft als resultaat dat er niets aan de tekst veranderd kan worden, niet wanneer je dat zou willen, maar ook niet onbedoeld. De letters worden gedrukt zoals jij het bedoeld hebt.
Comments