Bij het ontwerpen van het bestand voor een drukwerk moet je met een aantal technische aspecten rekening houden. Je krijgt te maken met termen als afloop, marge, markeringen, snijlijnen… Waarover gaat het precies?
Drukwerk gebeurt vrijwel altijd op vellen die groter zijn dan het eindresultaat dat geleverd moet worden. Vaak worden ook verschillende drukwerken samen op grote vellen gedrukt. Op deze vellen worden ook allerlei markeringen aangebracht die tijdens het drukken nuttig kunnen zijn. Na het drukken wordt het drukwerk "schoongesneden". Alle markeringen zijn dan verdwenen en je pagina is mooi tot op de bladrand bedrukt.
Wat is afloop (bleed)?
Een drukwerkbestand wordt vrijwel steeds aangeleverd met een afloop. De drukker noemt dit de ‘bleed’. Als je wil dat je beeldmateriaal of de achtergrond doorloopt tot op de rand van het drukwerk, zal een ontwerper de pagina zowel horizontaal als verticaal 6 mm groter maken dan het formaat dat je vroeg. Hij vult deze 3 mm aan elke zijde met de achtergrond of met je fotomateriaal. Tijdens de productie van je drukwerk zit er rond je eindresultaat een kader dat bedoeld is om weggesneden te worden. Na het schoonsnijden kan je je het kader enkel nog inbeelden. De zone tussen je eindformaat en het denkbeeldig kader is de ‘bleed’. Deze strook wordt in de afwerking van je drukwerk weggesneden zodat je terug je eindformaat bekomt.
De functie van de afloop
Wanneer je geen afloop zou hebben, bestaat bij het schoonsnijden de kans dat de snijmachine in het witte deel van het papier snijdt en krijg je een wit randje in het eindresultaat. Zelfs een wit randje van een fractie van een millimeter is heel duidelijk zichtbaar en laat een slordige indruk na.
De afloop voorkomt dat je aan één of meer zijden een witte rand rond je drukwerk krijgt. Schoonsnijden na het drukken is precisiewerk maar zelfs met de moderne computergestuurde snijmachines is er steeds een kans op een kleine afwijking. De machine snijdt met een enorme kracht een stapel papier. Het papier kan daarbij lichtjes verschuiven. Dit gebeurt niet steeds en is minimaal. Hoe dikker het drukwerk is, hoe groter de kans dat er tijdens het snijden kleine afwijkingen optreden.
Bij digitaal drukwerk wordt toner op het papier 'gebakken'. Het papier zelf wordt ook heet en zal wat uitzetten. Nadien koelt het papier terug af en zal weer wat krimpen. Papier voor digitale druk is hierop wel afgestemd, maar kleine variaties zijn niet uit te sluiten. Afhankelijk van kwaliteit maar ook bijv. vochtigheid, kan het papier in mindere of meerdere mate rekken, waardoor niet elk vel op exact dezelfde plaats schoongesneden wordt.
Met het toevoegen van een afloop treden dezelfde afwijkingen nog steeds op, maar de afwijkende plaats waar gesneden wordt bevat ook beeldinformatie, zodat dit niet opvalt.
Wat is een tekstmarge?
De teksten in je ontwerp kan je best een bepaalde afstand van de rand vandaan houden. Anders loop je het gevaar dat de teksten te dicht bij de rand komen te staan. Dat oogt slordig. Het kan ook zijn dat een bepaald deel van je inhoud wegvalt. Wanneer je werkt met een wire-o binding (ringetjes) is het mogelijk dat een deel van je inhoud verdwijnt omwille van de gaatjes van de ringen.
Wij raden 5 mm van de rand van het definitieve formaat aan. Dit is dus 8 mm van de rand van de bleed. Voor een spiraalbinding hou je best een minimum van 12 mm aan.
Wat is het verschil tussen afloop en (tekst)marge?
De afloop en de (tekst)marge zijn twee verschillende begrippen. De afloop is een rand van 3 mm rond het eindformaat. Deze rand wordt op het einde van het productieproces weggesneden. De tekstmarge is een marge van 5 mm binnen het eindformaat.
Drukwerkmarkeringen
De drukker heeft een aantal markeringen nodig om je drukwerk te kunnen afwerken zoals jij het wil. Deze informatie vindt hij in de drukwerkmarkeringen. In de praktijk zijn enkel de snijlijnen van wezenlijk belang. Deze hangen immers helemaal af van je ontwerp en kunnen niet willekeurig geplaatst worden. De andere markeringen kan de drukker zelf aanbrengen op een willekeurige plaats buiten het ontwerp. Vaak zal hij ook de markeringen van de ontwerper vervangen door markeringen specifiek voor zijn pers. We lichten de begrippen kort toe.
Snijlijnen/snijtekens (cropmarks)
Snijtekens zijn kleine lijntjes op de hoeken van een document. Hierdoor weet de drukker precies waar hij moet snijden. In professionele opmaakprogramma’s zoals Adobe Indesign kan je de snijtekens op je document plaatsen voor je het naar de drukker stuurt. Deze lijnen/tekens worden dus met het document gedrukt of geprint. Na het schoonsnijden zie je hiervan echter niets meer.
Aflooptekens (bleedmarks)
Aflooptekens zien er uit als snijtekens maar ze duiden het gebied aan tot waar de afloop loopt. Het zijn dunne hoektekens op de hoek van het drukformaat, inclusief de afloop (bleed). Aflooptekens zijn technisch niet strikt nodig.
Registratietekens (paskruisen)
Hiermee worden buiten het paginagebied kleine 'doelen' toegevoegd voor het uitlijnen van de verschillende drukkleuren in full colour offsetdrukwerk. Hierbij wordt je ontwerp met behulp van 4 inktkleuren gedrukt (CMYK of cyaan, magenta, geel = yellow en zwart = key). De registratietekens worden in cyaan gedrukt tijdens het drukken van de eerste kleur. Bij het drukken van de tweede kleur wordt op dezelfde plaats magenta registratietekens gedrukt. De drukker kan dan de positie van de magenta drukplaat bijstellen, zodat de registratietekens (en daarmee de hele pagina) precies op elkaar vallen.
Kleurenbalken
De kleurenbalken zijn kleine gekleurde vierkantjes die de CMYK-kleurwaarden en tinten van grijs (in stappen van 10%) aangeven. De drukker gebruikt deze markeringen om de inktdensiteit op de drukpers aan te passen.
Aflopend werken in Word
In tegenstelling tot opmaaksoftware heeft Microsoft Word geen instellingen om aflopend te werken. Word is tenslotte een "tekstverwerkingsprogramma", geen opmaaksoftware. Dat kan echter voor vervelende resultaten leiden als je afbeeldingen tot op de bladrand wil laten lopen en dat naar de drukker stuurt.
Dit zijn de standaardinstellingen van Word: A4 formaat (= 21 x 29,7 cm), normale marges (2,54 mm aan alle zijden).
Word laat niet toe dat je een afbeelding buiten het paginaformaat plaatst, en zelfs als je het wel zou kunnen, zou het niet verschijnen in de PDF die je genereert om aan de drukkerij te bezorgen.
Het resultaat daarvan is dat de drukker precies op de rand van de afbeelding moet snijden. Door het eerder genoemde verschuiven van het papier tijdens het drukken, kunnen er witte randjes naast de afbeelding overblijven in het uiteindelijk schoongesneden drukwerk.
Om dat te vermijden kan je enkele eenvoudige instellingen in Word wijzigen.
Maak je pagina (via custom page size) zowel horizontaal als verticaal 6 mm groter, d.w.z. 216 i.p.v. 210 mm breed en 303 i.p.v. 297 mm hoog.
Maak al je marges 3 mm groter: 28,4 mm i.p.v. 25,4 mm (onder en boven, links en rechts).
Je zetspiegel blijft dus dezelfde (246,2 mm).
De drukker krijgt nu een bestand dat in 4 richtingen 3 mm te groot is. Geef instructies dat hij die 3 mm moet wegsnijden.
Wanneer je nu een beeld op 0 cm van de linkerbladrand positioneert en dat beeld 216 mm breed maakt, zal de drukker links en rechts 3 mm van het beeld kunnen wegsnijden (om 210 mm over te houden) en heb je geen risico op witte papierrandjes. Hou daar wel rekening mee bij de plaatsing van je beelden. Belangrijke beeldelementen op slechts enkele mm van de bladrand riskeren ingesneden te worden.
In verticale richting geldt uiteraard hetzelfde.
Hieronder zie je de mogelijke resultaten van het schoongesneden drukwerk. In de linkerkolom zonder afloop, in de middelste kolom zie je dat de afwijkingen bij het snijden buiten de snijlijnen liggen. In de rechterkolom het schoongesneden resultaat van de aflopende versie. De positie van het beeld verschilt enigszins (zie uitvergroot detail), maar er zijn nergens witte papierrandjes.
