Mooi drukwerk is het resultaat van een mooi, maar evenzeer technisch perfect ontwerp. Hoe je een ontwerp maakt is belangrijk voor het eindresultaat. Gebruik daarom bij de opmaak de juiste programma’s. Adobe InDesign, Adobe Illustrator en Adobe Photoshop zijn voor kleurendrukwerk goede programma’s omdat je een ontwerp kunt opbouwen in de drie kleursoorten: RGB, PMS en CMYK. Omdat ze door de overgrote meerderheid van de grafici overal ter wereld worden gebruikt, vind je ook eindeloos veel handleidingen, tips, add-ons, plug-ins, troubleshooters en meer van dat leuks. Er zijn ook andere programma's maar vaak vind je daarover veel minder gemakkelijk hulp of uitbreidingen. In elk geval is, wanneer je werkt met kleuren, enige kennis van kleurenleer nuttig. Een essentieel onderscheid daarbij is dat tussen kleuren gevormd met licht (RGB), met pigment (CMYK) of met inkt (PMS).
RGB-kleuren
Voor het menselijk oog is slechts een deel van de lichtstralen van de zon zichtbaar. Zo zijn infrarood en ultraviolet niet zichtbaar. Het zichtbare spectrum is een eindeloze reeks golflengten, maar door de bouw van ons oog kan het zichtbare licht kan opgedeeld worden primaire kleuren rood, groen en blauw. Dit zijn kleuren die niet kunnen samengesteld worden door andere kleuren te mengen. Door de primaire kleuren te mengen ontstaan andere kleuren. Samen geven deze kleuren wit licht. Daarom spreekt met ook van 'additieve' kleuren.
Zoals de naam doet vermoeden verwijst RGB naar deze drie primaire kleuren.
RGB-kleuren kunnen worden gecatalogeerd met een decimale of met een hexadecimale code. Deze laatste bestaat uit 6 cijfers/letters, voorafgegaan door een hekje, bijv. #FFFF00 is de code voor geel. De eerste twee posities geven het percentage rood aan, de middelste twee posities het percentage groen en de laatste twee het percentage blauw. Vermits F de hoogste waarde is en 0 de laagste, kan je uit #FFFF00 afleidden dat de kleur maximaal rood en groen licht bevat, maar geen blauw licht. Wanneer we rood en groen licht mengen krijgen we geel licht. Zo ook is de hexadecimale code voor zwart #000000 en heeft wit de waarde #FFFFFF in hexadecimalen, ofwel 100% rood, 100% groen en 100% blauw. Tussen deze twee extremen kan je met de hexadecimale waarden alle mogelijke kleuren ‘mengen’.
In de decimale codering wordt de intensiteit van elke basiskleur weergegeven met een waarde op een schaal van 0 tot 255. (0,0,0) staat dan voor zwart, d.w.z. het volledig ontbreken van rood, groen en blauw licht. Onderstaande tabel geeft een aantal andere voorbeelden.
Omdat licht aan de basis ligt kan je met deze combinaties heel felle kleuren bekomen. Met deze mix van RGB-kleuren kan je een heel groot aantal kleuren bereiken, waaronder ook heel heldere kleuren (bv fluo-geel).
Computerschermen, tv-toestellen, smartphones, ... werken met licht en gebruiken deze RGB-kleuren. Onderstaand beeld toont de rode, groene en blauwe pixels van een scherm in verschillende intensiteiten.
CMYK kleuren
CMYK drukwerk wordt ook vier kleurendrukwerk, quadri drukwerk of full-colour drukwerk genoemd.
Groen + blauw = cyaan.
Blauw + rood = magenta.
Rood + groen = geel.
CMYK verwijst naar de kleuren cyaan, magenta, geel (yellow). Wanneer men deze kleuren (C, M, Y) mengt bekomt men als donkerste kleur donkergrijsbruin. Daarom heeft men de kleur zwart (key) toegevoegd. Men gebruikt niet de letter B (voor black) maar wel de letter K (voor key) om verwarring met blauw (blue) te voorkomen.
Het meest essentiële onderscheid met RGB is dat de kleuren van CMYK niet op basis van licht ontstaan, maar op basis van pigmenten.
De verschillende inkten of toners die gebruikt worden in drukwerk hebben de eigenschap om verschillende golflengten licht niet te weerkaatsen, dus weg te filteren. Zo zal cyaan inkt geen (of heel weinig) rood licht reflecteren, zodat wij het zien als een combinatie van groen en blauw licht. Gele inkt filtert dan weer (zo goed als al) het blauwe licht weg en magenta inkt reflecteert (vrijwel) geen groen licht. Omdat heel het principe draait om het onttrekken van licht, spreekt me ook wel van het subtractieve kleurensysteem. De woorden tussen haakjes verklaren meteen ook waarom je met behulp van C, M, Y geen perfect zwart kan bereiken: niet alle licht wordt gefilterd en er is dus nog een zwarte inkt nodig die de rest van het licht onttrekt. Het papier dat oorspronkelijk alle licht reflecteerde en bijgevolg wit was, zal op die plaats geen licht meer reflecteren zodat we het als zwart zien.
Wanneer deze inkten met elkaar vermengd worden met behulp van rasterpunten kan men alle kleuren bekomen die je nodig hebt voor je drukwerk. Dergelijk raster is opgebouwd uit meerdere punten. Deze rasterpunten zijn erg klein en met het blote oog bijna niet te zien. Onze ogen voegen ze samen tot een mengkleur. De kleurkracht wordt bepaald door de grootte van de rasterpunten. Hoe groter de punten en hoe dichter de punten bij elkaar staan hoe groter de kleurkracht is. Net zoals men met enkel zwarte inkt verschillende grijstinten kan simuleren door een variatie van zwarte beeldpunten.
Zoals bij RGB-kleuren worden de kleuren in CMYK weergegeven in kleurcodes. Deze geven het dekkingspercentage weer van de basiskleuren die nodig zijn om een bepaalde kleur te bekomen. Zo is de CMYK code 0%, 0%, 100%, 0% de waarde voor zuiver geel.
RGB-kleuren omzetten naar CMYK
RGB is niet geschikt voor drukwerk dat met pigmenten of inkt werkt. RGB-kleuren moeten omgezet worden naar CMYK vooraleer drukpersen ermee kunnen werken.
Het menselijk oog ziet de kleuren in de werkelijkheid min of meer zuiver. Maar de kleuren die een scherm produceert of die gedrukt worden, zijn afhankelijk van heel wat factoren (instelling en leeftijd van het beeldscherm, kwaliteit van papier, inkt, printer…). Dat betekent dat deze technologieën minder verschillende kleuren kunnen produceren dan het menselijk oog er in de werkelijkheid kan zien. Er bestaan vele cijfers en theorieën over hoeveel kleuren dat precies zijn, maar het is nonsens om dat te proberen vastleggen, bijv. omdat eenzelfde kleur in verschillende omstandigheden een andere kleur kan lijken. Hoewel het technisch-theoretisch vastligt dat RGB 2563 ofwel 16.777.216 kleuren kan weergeven, geldt daarvoor eigenlijk eenzelfde voorbehoud. Vast staat dat het in de miljoenen loopt. Belangrijker is te weten dat het kleurenspectrum van RGB groter is dan dat van CMYK-kleuren. Dit groter kleurbereik heeft tot gevolg dat er bij omzetting van RGB naar CMYK sommige kleuren buiten het bereik van het CMYK-kleurenspectrum vallen. De omzettingssystemen zullen de best benaderende kleur kiezen, maar die zal vaak doffer of donkerder zijn dan de originele kleur in RGB. Bij groen en blauw is dit het meest zichtbaar.
In onderstaande figuur stelt het gekleurde vlak het bereik van het menselijk oog voor, de stippellijn (driehoek) geeft de bereikbare kleuren in RGB weer en de vijfhoek omvat het gebied van de kleuren die met CMYK kunnen worden weergegeven.
De omzetting van RGB naar CMYK kan je doen in programma’s als Adobe Photoshop of Adobe Illustrator. Als je echter weinig ervaring hebt in kleurenwerk, is het raadzaam er iemand bij te halen die dat wel heeft. De correcte omzettingen hangen namelijk ook af van de correcte instellingen van o.a. kleurenprofielen in deze programma's.
PMS-kleuren (Pantone)
PMS staat voor Pantone Matching System. Pantone is het bedrijf dat elke kleur een eigen unieke code heeft gegeven. Het zijn gestandaardiseerde kleuren waarbij de inkt van tevoren wordt gemengd tot de juiste kleur. Je kan dit vergelijken met de verf mengmachine in een bouwsupermarkt. Omdat de kleuren die gemengd worden uit heel zuivere pigmenten bestaan zijn de PMS-kleuren veel rijker en beter van kwaliteit. Bij paars, turquoise en oranje is dit goed merkbaar. Ook metaalkleuren (bv. goud, zilver) en fluokleuren kunnen zo bekomen worden. Dit kan niet met full colourdrukwerk.
Er zijn nu reeds meer dan 1500 kleuren en Pantone voegt er regelmatig nog kleuren aan toe. Op http://www.pantone-colours.com/ vindt je de kleuren die vandaag beschikbaar zijn. Het voordeel van de uniek code is dat je wereldwijd de garantie hebt dat een kleur op exact dezelfde manier wordt weergegeven wanneer je ze op hetzelfde materiaal drukt.
Pantone kleuren zijn geschikt voor je drukwerk wanneer je in je ontwerp 1 tot 4 verschillende kleuren gebruikt. PMS-kleuren gebruik je bij logo’s en huisstijldrukwerk (bv. briefpapier met logo…). Wanneer je meer dan vier verschillende kleuren gebruikt, dien je te kiezen voor CMYK kleuren.
Bij PMS-kleuren wordt gewerkt met inkten waardoor men het enkel gebruikt op offset persen.
Omdat de PMS-kleuren verschillen voor gestreken (glanzend) en ongestreken (mat) papier worden de verschillen in de PMS-kleuren aangegeven met een letter achter de kleurcode. 'U' staat bijvoorbeeld voor 'Uncoated', ongestreken papiersoorten. Deze papiersoorten kennen een grovere structuur en zijn beschrijfbaar. 'C' staat voor 'Coated', gestreken papiersoorten.
Hoe bepaal je de PMS kleur die je wil hebben?
De kleuren op het beeldscherm van je computer geven de PMS-kleuren niet correct weer. Beeldschermkleuren zijn immers RGB-kleuren en afhankelijk van de instellingen van je beeldscherm. Om de kleuren correct te zien koop je best een waaier met de PMS-kleuren aan.
